Ikatulong Sugo sa Diyos

“Dong, hinumdumi kining tanan nga akong gipang-ingon sa imo. Gamit kaayo ni siya sa imong kaugmaon,” hinay nga sulti ni Lolo sa akoa una pa mi misaka pagbalik sa balay.

Bug-at man sad gyud ni diay ang saging nga iyang gipaalsa sa akoa. Lami na gyud kaayo ning lutuon para unyang hapon inig siesta.

“Lagi, ‘Lo. Tuo man ka. Ikaw ra ba ang best lolo in the world,” sampit ko pa niya.

Tuod man, pila naman sad diay ka tuig nga naa nag-estar si Lolo sa amua. Sukad nga namatay si Lola, ang pagpananum naman lang og mga nagkadaiyang mga utanon ang iyang hobby aron dili siya kapuyon sa kalaay.

Si Lolo mao akong superhero. Sukad pa niadtong gamay pa ko, siya naman lang gyud ang akong kuyog bisan asa pa ko mulakaw. Sa eskwelahan, siya ang mutaod sa akong mga medalya kay lagi pirmi man gyud intawon kong masulod sa top 10 sa klase. Siya usab ang nagsilbing lider sa amung komunidad. Tanang tawo nga iyang maka-esturya daw madali man gyud sa pulong nga iyang ipangsambit. Kon ang psychology pa ang pasultion, aduna siya’y gahum nga referent, o kon sa atoa pang pinulungan, charismatic ba.

Pirmi naman lang gyung naa’y gibuhat silang Mama ug Papa mao nga si Lolo nalang akong pirmi nga kuyog. Apan, wala ko magmahay. Dili pa ko ana, naa nako’y Lolo, naa pa gyud ko’y Papa. Mura pa gyud siya nako og amigo nga andam maminaw sa tanan nakong problema. Kabahin man kini sa kwarta o sa gugma, andam si Lolo nga muagak sa akoa. Bisan pa og dili na kaayo siya ka-relate, haskang pagka-payter naman lang gyud ni Lolo sa pag-research kon unsa ang Facebook, Twitter, Instagram, o uban pang mga social networking sites aron lang kami magkasinabot.

Dugay-dugay nasad ko nga wala kauli sa amua. Tungod lagi kay graduating, kinahanglan nga magkayod gyud ko og taman aron dili na mahagbong. Isip usa ka tinun-an sa mass communication, makabuang man sad gyud diay ni nga kinahanglan nga naa gyud ka’y alamag sa tanang aspeto sa atong katilingban. Ngano kinahanglan nga balanse ang inflation rate ug peso-dollar exchange rate? Si Leni ba gyud ang mupuli ni Digong inig human sa unom ka buwan? Unsaon man gyud ang sakto nga pamaagi sa pagsulat og lead? Ngano ang x kinahanglan man gyung pangitaon? Wala ba kaha gikapoy og pangita si Math niya? Bayot ba gyud si Piolo Pascual? Unsa kaha’y lami sa tae?

Tuod man, wala pa nako matubag ang tanan nakong pangutana, apan nakatabang ang akong mga subjects sa Economics, Computer Science, Philippine Constitution, Political Science, Journalism, Public Relations, Psychology, Natural Science, ug uban pa sa paggiya sa akoa sa pagpangita og tubag nianang akong mga pangutana. Salamat nalang kay anaa ko nagtungha sa national university sa nasud, nahimo akong kritikal sa mga butang-butang. Isip usa ka estudyante nga naghandom nga mahimong reporter, kinahanglan nga andam ko nga mutan-aw sa mga butang-butang sa lain-lain nga perspektibo.

Usa ka Sabado sa akong semestral break, hinay-hinay nasad ming midulhog padulong sa kasagingan aron pagkuha og saging nga iyang ibaligya sa tabo sunod adlaw. Gimingaw naman lang sad gyud ko aning maong routine. Dili pa kaayo to tantong init. Haom gyud kaayo ang panahon sa amung pagpanguha og mga prutas. Mura man og nakisabay naman lang gyud ang panahon sa amung ganahang mahitabo nianang adlawa.

“Dong, naa ko’y isulti sa imo,” sulti pa ni Lolo.

Ako sad lagi. Nakugang kay ngano man nga nikalit man siya og esturya sa ako? Hilumon man sad na si Lolo. Usa pa, musabot man na siya sa ako labi na kon mag-alsa nako og bug-at kay kinahanglan ko og concentration. Mura lang gud og si Son Goku nga bida sa Dragon Ball Z, masuko kung imong isturbuhon kon naa na siya sa recharging chamber.

“Unsa man, Lo,” pangutana ko pa nga naa’y dalang katingala.

“Kadungog man gud ko nga si Inday, kaila pa ba kang Inday? Kanang anak ni ‘Nang Sephen ba. Gisyagitan man niya og kalit ang iyang Mama,” matod pa ni Lolo.

“Ngano man, Lo? Pamilyar lang ko iyang hulagway, apan wala na kaayo ko kaila niya. Naa ra ba ko sa siyudad nag-estar ha tungod sa akong pag-eskwela,” baws ko pa kang Lolo.

“Dili man gud maminaw ni Manang. Giingnan nga dili dapat madugay og uli kay maunsa niya sa kadalanan. Gipugos gyud ang iyang kaugalingon. Awa karon, human sa duha ka buwan.. Duha ba to ka buwan? Ay o. Duha ka buwan nga pagpanisco sa pikas baryo. Naburos!

Gisyagit-siyagitan lang tawn si ‘Nang Sephen kay lagi nganong mangasaba pa man nga anaa naman ang bata,” matod pa ni Lolo. Daw naa ba’y kasubo sa iyang nawong pagsulti niya ato.

“Tuo man ka nako, Lo. Ayaw lagi kabalaka. Dili ko mapareha ni Inday. Dili lagi ko makabuntis. Naa kaha ko’y giapas nga grado aron mahimo kung cum laude inig gradwar. Salig lang gyud nako, Lo. Matapos ra ni ang tanan,” esturya ko pa nga naa’y dalang buhakhak.

“Kahibalo man ko, apan nakabantay man gud ko nga ang mga kabataan karon dili naman lang gyud maminaw sa tigulang uy. Sige nalang gyud ko og balik-balik ani, apan kung kamu padulong pa lang sa inyong destinasyon, kami nakabalik na. Pipila naman gani siguro ka higayon,” hinay nga pagka-esturya ni Lolo.

“Busa ikaw, paminaw gyud sa imong katigulangan. Mas kahibalo mi kung unsa’y angay ninyo. Para ra ni sa inyong kaayuhan,” butyag pa niya.

Nahilom sad ko ato og pila ka segundo. Sa kalawom ba sa iyang gipangyawit ug sa kabug-at sa saging nga akong gialsa, kinsa ba’y dili kapuyan? Taas-taas pa ko og sak-on intawon kay naa man gyud sa pinakaubos sa amung baul ang saging. Pastilan naman lang. Gikapoy nako og alsa.

Apan, sakto man sad si Lolo. Tuod man, daghan na kaayong mga kabatan-onan karon ang nangaburos tungod sa ilang mga kabuang. Daghan nasad kaayong mga luha ang nidagayday sa mata sa ilang mga ginikanan, apan sila wala lang gihapon naminaw. Matod pa ni Lolo, padayon lang kiay-kiay kuyog ilang uyab sa tungang gabii, wala naghuna-huna sa ilang kaugmaon. Matod pa gani sa Philippine Statistics Authority, usa sa matag napulo ka Pilipina nga nagpaedaron og 15-19 ang nangaburos na. Kadaghan na ana, di ba? Ang ila untang panahon nga ilang giiyot ila pa lang na gituon sa mga klase, mabuhi pa sila sa future. Dili sila magdugang-dugang sa unom ka porsiyento nga wala’ trabaho.

Kining tanan, nabuhatan naman gani kanang awit ni Freddie Agular kaniadto. Nasalin na usab kato sa lain-laing mga pinulongan. Usa pa, nakadaog na kadto og nagkaiyang mga tropeyo og plake sa lain-laing mga kompetisyon sa gawas sa nasud. Sakto gyud ni si Ka Freddie. Samok lang gyud ni ang mga nangaburos. Wala sila maghuna-huna sa gipambati sa ilang ginikanan. Dili gyud nako sila paminawon. Mga bad influence. Mga chaka sa life.

O sakto ba kini? Basin naghuna-huna sila sa ilang kaugmaon apan wala lang gyud sila’y mabuhat kay naka-kadena naman lang sila sa adiksiyon. Naa sila sa rehas nga sila mismo ang nagbuhat. Matod pa gani sa psychology nga kining tanan mahimo natong masabtan kung atong mahibaw-an kung unsa ang iyang naagian niadtong bata pa siya. Kung si Mary Dinsmore Ainsworth nga nagsulat sa Attachment Theory sa psychology naman lang gani ang pasultion, basin siguro nanginahanglan lang gyud ning mga bataa og mga kauban sa kinabuhi nga maghatag og sense of security ug kalinaw kung mabati na sila og stress. Kini siguro ilang mga hinigugma mao ang nagpuwang sa kakulang ani.

Ay, bawlang! Usahay maglibog na gyud ko kon unsa nalang ang tuhuan gikan sa akong Lolo ug unsa ang akong paminawon sa akong kaugalingon. Bahala nalang guro si Batman, basta si Lolo gihapon ang ang superhero sa akong kinabuhi.

“Kasamtangang gidebatehan karon sa Korte Suprema ang pagpalubong kang kanhi Presidente Ferdinand Marcos sa Libingan ng mga Bayani sa kauluhan. Nagprotesta ang mga nagkadaiyang mga grupo atubangan sa Korte Suprema aron ilang mapadayag ang ilang mga kasakit. Kuyog usab nila ang mga biktima sa human rights violations sa rehiming Marcos. Matod pa sa usa ka biktima, kung madayon ang pagpalubong, usa kini ka manipestasyon sa kabati sa atong sistemang pang-huridakutara. Sa laing bahin, naa’y gipahigayon nga prayer vigil ang mga Marcos sa ilang pinuy-anan sa Ilocos. Ako si Alan Domingo, GMA News.”

Sama sa kainit sa tinola nga giluto ni Lolo ang kainit sa debate sa pagpalubong kang Marcos sa Libingan ng mga Bayani. Human sa 27 ka tuig, nikusog na usab pagbalik ang mga kagustuhan sa mga tawo nga ilubong si Marcos sa maong menteryo. Namatay siya kaniadtong September 28, 1989 sa Hawaii pagkahuman siyang gipalayas sa pwesto tungod sa People Power Revolution kaniadtong 1986.

“Hinaut unta uy nga malubong na ni si Marcos sa Libingan ng mga Bayani, dong. Kahibalo ka nindot kaayo na iyang administrasyon kaniadto? Barato kaayo ang mga panaliton. Daghan kaayong mga natukod nga mga edipisyo nga hangtod karon magamit lang gihapon sa mga Pilipino. Kahibalo ka…,” padayon lang gihapon nako nga esturya kang Lolo. Wala naman lang gyud kaayo naminaw kay gikapoy nako.

“Dong, naminaw pa ka nako,” pangutana ni Lolo.

Nahunong gyud ko og usap sa manok sa pangutana ni Lolo. Mao na ni ang higayon nga akong gihulat nga dili ko ganahang mahitabo.

“Para nako ‘Lo, sayop ka,” butyag ko pa kang Lolo.

Daw mura man og nakugang si Lolo sa akong giyawit. Nisaka iyang kilay. Gibutang niya ang iyang kubyertos sa iyang plato. Mura og kahibalo nako mga mura na og gubat ang sunod nga mahitabo.

“Ngano man kuno,” mura og nakabantay ko nga nisaka man ang tono ni Lolo. Pakshet na gyud kini. Patay na gyud ko ba.

“Kahibalo ka, ‘Lo? Sa panahon niya, daghan ang mga nangamatay nga mga aktibista aron lang matagamtaman nato ang atong mga katungod karon. Kanang mga report nga atong nakita sa media karon, tungod na sa mga taw nga wala’y duha-duhang gipatay sa mga Marcos kaniadto. Tanan nga iyang gipatukod ug gipangbuhat wala’y bili sa mga tawo nga nawad-an og pamilya kaniadto. In-ana nalang gyud ka ka-wala’y kasing-kasing, Lo,” sulti ko pa kang Lolo.

“Dili man, ‘Dong. kahibalo ko nga anaa siya’y gipangbuhat, apan kung wala sad siya, wala to ang mga edipisyo nga akong gipangsulti kaniya. Kita ka sa post ni Mocha Uson sa Facebook? Nag-post gani siya didto og artikulo kabahin sa mga nabuhat ni Marcos. Kining tanan nga mga sayop nga imong nahibaw-an tungod lamang sa pag-usab sa kasaysayan sa mga mananaog. Silang Cory ang hinungdan ana tanan,” eksplanasyon pa ni Lolo.

“Dili man gud na tinuod….”

“Unsa’y dili? Kapila nako nag-ingon sa imo nga kaming mga tigulang nakasinati na sa unsa kanindot sa panahon ni Marcos. Niingon na gani ko nimo sauna di ba padulong pa lang mo sa inyong destinasyon, kami nakabalik na. Tuo nalang nako, kay mao na ang kamatuoran,” esturya pa ni Lolo.

Wala na gyud ko kahibalo kon naunsa ko ato, apan nakabantay naman lang gyud ko nga nagdagayday ang mga luha sa akong mata. Hinay-hinay kong mibarog sa akong gilingkuran. Mihugas sa akong plato, Miadto sa akong kwarto ug mibukot sa habol nga bag-o nakong laba.

Naunsa naman lang gyud ang kalibutan? Sa tanang tawo nga abi nako mao’y magdamlag nako sa kahayag, mao naman hinuon ang gadala og kangitngit sa akoa. Abi nako si Lolo na ang pinakamaayo sa tanan. Siya ang superhero sa akong kinabuhi. Apan, mura og sayop man siguro ni tanan akong pagtuo. O sakto ba? Wala ko kahibalo. Galibog na sad gyud ko. Wala nako kahibalo sa akong buhaton.

Siguro naa lang gyu’y mga butang mga tuod man ilang nasinati, apan sila nagpabuta-buta lamang. Kay lagi wala sila nakabati sa kasakit sa ubang mga tawo niadtong tungura, mao nalang sad siguro nga ila nalang sad gibalewala ang ilang mga kahago.

Niginhawa nalang ko og lawm. Nikuha nalang ko sa akong cellphone. Miadto sa akong messages ug mi-text nga padayon lang gihapong naghilak.

“Asa ka, Inday? Kita ta na. Kahibalo ko nga naglisud ka karon. Ayaw kabahala, Musabot ko nimo,” type ko pa.