Pagkadagayday sa mga Kasal-anan

Akong sala. Akong sala. Akong dakong sala.

“Mata na! Kadugay ba nimo nibangon? Unsa namang orasa?”

Daw nawala ko sa akong kalibutan sa pag-uyog ni Mama sa akong wala pa’y kusog nga kalawasan. Kinsa man gud intawon ang ganahan mubangon sa mabugnaw’ng hangin sa Agosto? Labaw pa ana, kuwang pa kaayo ko og katulog tungod kay nagbinuntagay mi sa akong barkada og tuon alang sa among Marketing nga exam nga mahitabo karong hapon.

Alas siyete pa lang sa buntag, apan mura og wala gyu’y plano ang adlaw nga mupakita adtong panahuna. Ang kadag-om ang naggiya sa mga drayber og habal-habal sa ilang destinasyon. Ang kusog nga ulan mao ang niligo sa mga nagkisi-kisi nga mga kabataan. Mao ni ang panahon nga akong kama mugakos gyud pagmaayo sa akoa. Mura og wala man kini plano nga ako buhian.

Lisud. Lisud ibangon. Lisud ang panahon. Lisud ang kinabuhi. Sayo pa lang sa buntag, apan madungog na ang kasaba sa siyagitanay sa akong amahan ug inahan. Si Dodong intawon, sayong gihatod ni Mama sa day care center kay kahibalo man siya nga mahitabo kini pag-usab. Bag-o pa man gung abot ang akong amahan sa… wala gyud mi kahibalo. Ang amo lang nahibaw-an, nanimaho nasad siyang pahumot sa babae. Maglisud sab siya og lakaw tungod sa kahubog. Pagkapakyas naman lang gyud aning kinabuhia.

“Dong, lutui gud ko og sopas. Sakit kaayo ang ako ulo,” sampit pa sa akong amahan kanako.

“Ayaw kana samuka imong anak. Bag-o pa gani kanang abot gikan sa iyang group study, imo nasab na siyang kabuangan. Pagluto dira og imo! Gibulbol naman lang gani ka, dili pa ka kahibalo muluto? Dili ka dato! Mao na ang huna-hunaa. Hinaut nga makaamgo naka ana,” siyagit sa akong inahan.

“Ayaw gud og samok dinhi. Dili ikaw akong gisugo. Junjun, pagluto na og sopas kay gigutom na ang imong amahan.”

“Ayaw og paminaw kaniya anak. Padayon lang og higda. Pahuway lang dira aron makatarung ka og tubag sa imong eksamen unyang hapon. Dili ba unya pa man nang hapon?”

“Pisting animal ba nimo, Belinda! Wala na gani na’y gamit kanang imong anak, imo pa gyung tubayan. Pabanguna na kay kung dili, ako kanang tamparuson ning akong bakus!

“Wala naman lang gyud kay tarung nga nahatag sa atong pamilya, ikaw pa ang sige og pamuyboy. Wala na gani kay mahatag nga kwarta sa amoa, ikaw pa ang sige og panugo. Adto na. Layas na dinhi! Wala kay gamit namo ni Junjun og Junel!”

Padayon naman lang gyud ko sa pagbakho. Pila nasad ni katuig nga in-ani ang sitwasyon ning among pamilya. Si Papa pirmi hubog. Si Mama pirmi maghilak kay halos wala na kami makaon. Dili naman unta gani ko ganahang mu-eskwela, apan nangita gyud og paagi ang akong inahan. Maayo nalang sad gani kay naa ang akong tiyo nga nagtrabaho sa gawas sa nasud andam muhatag og sustento sa akong pag-eskwela.

Bata pa ang akong inahan sa dihang nabuntis siya sa akoa. Kay kini lagi akong Papa ambungan ug tubig-tubigan kaniadtong sila high school pa, ang akong inahan wala gyud kadili sa dihang gipangayo sa akong amahan ang iyang kaputli. Tungod usab ka kakuwang nila sa kaalam parte sa family planning, wala sila nakapangandam. Pag-abot nako ning maong kalibutan, daw nahugno sila. Naglibog na sila unsaon pagkab-ot sa ilang pangandoy. Dili man gani kahibalo muluto ang akong amahan. Naa ra gyud tanang kakapoy ug kahasol sa akong inahan.

Kada adlaw, dili gyud makalimot si Papa ug yawyaw sa akoa kung unsa ko kapisti sa ilang kinabuhi. Kung wala ko maabot, basin daw engineer na siya sa usa ka dako nga kumpanya. Kung wala ko naabot, basin nga wala giangkon pa siya sa iyang pamilya karon. Kung wala ko naabot sa ilang kinabuhi, basin naglingaw-lingaw gihapon siya kuyog sa iyang mga barkada. Kung wala pa ko naabot sa ilang kinabuhi, basin og wala siya nakagapos sa wala’y ayo nako nga inahan.

Apan, gugma lamang ang gipakita ni Mama sa akoa. Bisan unsa pa ang isulti sa akong amahan sa akoa, dili gyud siya magduha-duha ug ingon nga kadto dili tinuod. Nga daghang nagmahal sa akoa. Kinahanglan kong mu-eskwela og tarung kay naa pa si Junel nagtan-aw sa akoa.

Apan, galibog nako. Gikapoy nako. Gikapoy nako sa tanang kasakit nga akong giantos karon. Gikapoy nako nga gutumon. Gikapoy nako nga pirmi lang mahagbong sa klase tungod kay wala koy oras para magtuon tungod sa trabaho. Gikapoy nako sa mga kasaba sa akong amahan. Gikapoy nako. Wala nako kasabot sa akong gibati. Ganahan nakong mawala kini.

Mura og sakto man gyud si Papa. Kung wala ko naabot hapsay man ang tanan. Kung wala ko naabot, nagmalipayon unta sila karon.

Naa naman ko, wala na sila’y mabuhat ana.

Apan, pwede pa mausab ang tanan.

Misaka ko sa ikaduhang andana sa among panimalay. Dag-um man gihapon. Akong gi-ablihan ang bintana. Nagsugod na og dagayday ang taligsik ug akong mga luha. Nakadungog usab ko sa mga tao nga nagsiyagit nga ako panaugon. Apan, kahibalo na ko sa akong desisyon. Kinahanglan ng matapos ang tanan.

Kay kining tanan akong sala. Akong sala. Akong dakong sala.