Sa Akong Pagmata Unya

Hulagway gikan sa Digital Trends

(Kining maong gumalaysay napatik sa Bisaya Magasin kaniadtong ika-14 sa Disyembre, 2016.)

HAPIT na usab ang tungang gabii. Timailhan na kini nga kinahanglan na nakong magsugod sa unsa may angay nakong sugdan. Time is gold, matod pa nila.

Isip tinun-an, wala naman gyod koy mabuhat. Nagsugod na og tipun-ok ang ang mga tun-anan, lakip na ang mga feeling major nga subject nga wala ra bay sulod-sulod ang maestro. Giablihan ko nalang ang akong laptop aron ako aduna na'y masugdan. Human sa lima ka minuto nga pag-atubang sa akong laptop, mihinay-hinay na og kabug-at ang akong mga mata. Kinahanglan na nakong matulog kay aduna pa koy long exam sa sunod nga adlaw.

Joke, dili pa diay ko matulog. Naa naman gyod koy batasan nga mag-surf sa Facebook una ko matulog. Ako man god siguradohon nga ang akong mga posts niadtong 2013 matago sa publiko. Na-trauma nako sa akong mga higalang hilig manguukay sa akong Facebook Timeline aron lang gyod ko kabuangan. Siguro, tungod kay nakamatngon man ko nga luod ug dili angay ang akong gipangyawyaw sa social media kaniadto; naghinay-hinay na usab ko og filter sa akong mga posts kay aside sa uwaw, makakita niya ang akong boss sa akong mga posts.

Nakita ko ning tanan tungod sa bag-ong feature sa Facebook nga On This Day. Dinhi, kon hilig lang gyod ka maghinumdom sa mga butang nga kinahanglan nang hikalimtan, imong makita ang mga labing uwaw sa tanang uwaw nimo nga mga posts pipila na ka tuig ang minglabay. Makita nimo ang imong mga hulagway nga naghatag og bag-ong perspektibo sa imong pagkatawo. Dinhi nimo makita nga usa diay ka silhig-tukog sa kadaot. Pastilan na lang! Kon pwede lamang kining hikalimtan, siguro kitang tanan magmalinawon na ang pagpuyo.

Apan ang kalibotan wala magtuyok alang sa usa ka tawo. Kini naglihok aron motabang sa pag-uswag sa kinabuhi sa matag tawo nga naglakaw ning maong yuta. Siguro nagmugna ang Ginoo og balaod nga angay nang hikalimtan magsige-sige og balik sa atong kinabuhi. Magsilbing usa ka urom sa kagabhion nga kita nag-inusara.

Sa akong pagbasa ning maong akong mga posts, pastilan! Unsa naman lang gyud akong gihuna-huna una nako gipindot ang post button? Kon dili luod, wala kaayo kini bili o samok sa panan-aw.

“U r invitd 2 my wddIng. Pls bring foods bec we are pUr.”

“LuV me 4 who I am bec I Luv U 4 hU u R.”

Salamat nalang gyod sa Moore's Law nga ang teknolohiya hinay-hinay og upgrade human sa pipila ka buwan. Matod pa niini, ang mga gadget mahimong doble ang kapasidad human sa dise otso ka bulan. Ang akong cellphone sauna nga 140 lamang ang kaya nga i-type, nailisdan na karon sa usa ka Android phone nga maka-download na og applications ug mga dula nga maghatag nako og lingaw kon ako rang usa sa waiting shed. Ang akong mga post pangitaan gyod og paagi nga mubo lamang aron kini ma-post sa akong wall. Mao na nga kung mas jeje, mas makita gyud ang effort sa tawo.

Ang mga comments ning maong posts wala ko kasabot unsa ang akong bation. Tuod man, kining tanan na-post sa akong wall lima ka tuig na ang minglabay, apan kining tanan maghatag gihapon kanako og pamati nga naa sa tunga-tunga sa kaluod ug kakilig nga morag kaihion. Ang akong mga classmate magsige og sungog sa kadtong babaye nga akong crush. Ang akong mga paryente sige og pangomosta sa akong inahan: kanus-a sunod magkita, nakainom na ba og tambal si anhing lola, sakto pa ba ang pantalon nga gipadala sa akong Uncle gikan sa gawas. Bisan unsa na lamang ang akong makita sa comment section. Daw usa kini ka-extension o proxy sa chat box alang sa mga tawo nga wala kaila niini. Tanang kabuang pwede nimong mabasa dinhi.

“Kumusta naman si Mama nimo?”

“Ok ra mn. Tmb0k ghap0n.”

“Imong Lola?”

“Naa gihapon 7 (city).”

“Regards niya ko.”

“k”

Ning tungora, ang hunahunaon ko lamang kay mga assignments, sud-an sa panihapon, ug mga pamaagi kon unsaon nako pagkuha sa matam-is nga oo sa akong gipanguyaban. Daw ang kalibotan gatuyok sa akoa ug sa akoa lamang. Tanang tawo ganahang makahibalo sa kon unsa ang akong gibuhat, unsa akong ginabuhat anang tungura, ug unsa ang akong buhaton.

Wala nako kabantay nga nahuman na nako og Only Me ang tanan nakong mga post anang adlawa. Maayo nalang gani nga ang akong mga higala wala pa nakahuna-huna og adto sa akong wall, mang-stalk, ug pag-share niini. Matod pa ni Dulce, ako ang nagwagi! Dili na gyod sila maka-share sa akong mga post. Pagkauwaw naman lang gyud kung ila kining makit-an!

Tuod man, nagpadayon ako sa pag-scroll sa akong wall, ug sa dihang naabot na ako sa usa ka artikulo nga gisulat ug gi-publish sa Inquirer.net. Naa na pud ang mga tipikal nga mga komento kung unsa ka biased ning maong mantalaan ug puro nalang usab kini batikos kang Pangulong Rodrigo Duterte. Duha ka partido ang akong nakit-an nga nagsige og paggawas sa ilang mga kabalaka: ang mga tawo nga naningkamot og hatag og tarong nga diskurso ug mga tawo nga wala lang gyoy lingaw sa ilang kinabuhi mao magsige nalang og comment og bisan unsa. Pirmi nalang nakong makit-an ning mga tawhana. Puol man, apan ang ilang mga sugyot sige lang og balik-balik.

Matud pa sa usa ka komento:

“Kahibalo mi nga daghan gyong plano ang Pangulo, apan kung kini magpadayon ang iyang pa-usab-usab nga esturya, dako kaayo ning hulga sa atong international relations.”

Mas paspas pa sa kilat ang pag-reply sa mga trolls. Atong hinumdoman nga kadtong mikomento usa ra ka tawo, apan atong makita nga daghan na kaayo ang minghatag sa ilang suhestiyon ug ang maong thread ug mikabat na og dul-an 200 ka komento.

“Ulol ka!”

“Bayaran ka!”

“Tuta ng LP”

“You destabilize the government because of your beliefs.”

“Pakyu. Mamatay unta imong Mama kay bogo ka!”

Lain-lain man ang pinulongan ang gipanggamit, apan akong nakita nga usa ra gyod ang ilang motibo ning maong mga komento: mao kini ang pagpahunong sa maong tawo sa pagsulti sa kamatuoran. Sa matag usa ka tarong nga komento, adunay napulo ka illogical nga komento. Atong usbon ang giingon sa siyentipiko nga si Isaac Newton: When there is one reaction, there are 10 overreactions. Pagkakapoy naman lang ning mga tawhana, akong gibatbat sa akong hunahuna. Maayo pa og magkawos na lang og tubig ning maong commenter, nakatabang pa kini sa iyang ginikanan.

Daw dunay puwersa nga nagpugos sa ako og pag-comment ning maong post, apan akong gipugngan ang akong kaugalingon. Salamat na lamang sa mga nagkalain-laing subjects nga akong na-take sa unibersidad, nakahatag kini nako og bag-ong perpektibo sa mga  butang-butang. Salamat sa akong Constitution, Gender and Development, ug labaw sa tanan, Journalism subjects kay nakatabang kini sa akong pagsabot. Apan, usa ka dakong pwersa ang nagbabag kanako: ang mga trolls ug ang ilang mga komento nga walay connect sa kon unsa ang akong ganahan nga punto.

Tuod man, ang pagkomento sa social media usa ka adventure sa kalasangan: bisan unsa pang pagpangandam ang buhaton, ang kamatayon anaa lamang sa atubangan, naghulat. Kinahanglang maggawas og travel ban ang mga embahada nga likayan ang mga comment section sa social networking sites. Toxic ning maong mga lugar, ug walay quarantine nga makatabang sa mga netizen nga nahilo. Bisan unsa pa nimo ka-seryoso o kanindot manubag, bati gihapon kana sa mata sa mga trolls.

Sakit lang sad kaayo pamalandongon nga kining tanan binuhat sa mga tawo nga walay lingaw o binayran aron magdalag kalibog sa mga lehitimong mga netizens. Makahinumdoman nga ang tiunay nga rason nganong nahimugso ang mga social media site kay aron mamahimong taytayan sa mga tawo bisan asa man sila nahimutang sa kalibotan. Usa pa, ang Newsfeed feature sa Facebook  mamahimo usab nga giya sa mga tawo nga nawala sa agas sa katilingban.

Sa social media, gihatagan kita og gahom nga mobatbat ug manginlabot sa mga butang-butang sa atong katilingaban, mapa-politikal, ekonomic, pinansiyal, o bisan unsa man nga aspeto nga dako kaayo o epekto sa atong pang-adlaw-adlaw nga kinabuhi. Apan karon, dako na ang kausaban sa social media. Dili na kini ang atong higala nga atong nailhan sauna.  

Daghan na nga mga tawo ang gatago sa anonymous accounts aron dali silang makasagang sa mga opinyon sa uban. Mga troll, termino nga gikonekta ani nila, naman hinuon ang nag-dominar sa sauna nga public sphere. Ang opinyon dili na madunggan. Ang kamatuoran dili na makit-an. Ang mga bakak mao na ang mipatigbabaw.

Tuod man hapit nako mawagtangan og paglaom, apan nakamatngon ko nga dili pa ulahi ang tanan. Hangtod nga aduna pay mga tawo nga andam mangatarungan ug mugamit og lohika sa pakig-esturya niini nila, naa pa tay kaugmaon. Kon usbon pa lagi nato ang giingon ni Sir Isaac Newton: When there is one reaction, there are 10 overreactions. Bisan usa pa ka tawo ang nakigkumbati niining maong mga trolls, dako-dako pa ang tsansa nga kita magmadaogon. Hinaot lang unta nga kining usa ka tawo dili mahutdan og kusog ug mawagtangan og paglaum.

Karon man gani, ang mga nagkadaiyang mga news site adunay mga campaign aron mapugngan ang pagdaghan niining mga trolls. Una na niana ang striktong pag-implementar sa comment moderation policy sa ubang mga news agencies aron dili mahadlok ang mga lehitimong mga accounts sa pag-comment. Mamahimo na gyod nilang papason ang usa ka comment kon makabaton ning maong news agency nga kini dili haom sa social media. Ang uban usab adunay mga initiative sa pag-verify sa mga sources. Naghitak man sa pagkakaron ang mga peke nga mga balita gikan sa mga dili lehitimo nga mga source. Tuod gyod, nakatabang kini sa daling paglibog sa mga tawo.

Ning atong henerasyon, aduna kitay mga inside jokes kabahin sa mga tawo nga misulod sa networking. Ato pa man gani sila kataw-an labi na kung mangutana sila kung open-minded ba kita sa pagsulod niining networking. Hinaot unta nga kining mga pulonga dili lamang magtuyok sa networking. Kining mga pulonga labing kinahanglan ning mga netizens, hilabihan natong mga andam makigbisog ning maong mga troll. Kini man god sila ang kinahanglan og kaayohan sa ilang kinabuhi.

Hinaot unta nga ang social media mahibalik sa kon unsa kini sauna. Bisan si Tiya nga anaa sa gawas magsige og reklamo sa akong comment section nga siya nitambok, mas payts  pa man paminawon. Kaysa adto ka anang mga tawo nga bisan unsa pang lohikal nga rason ang imong ihatag, wala na silay pakialam. Mas maayo pa nga magsige og panungog akong mga classmates sa akong crush kaysa sa insultohon ko sa mga wala nako nailhi nga mga tawo tungod sa akong politikal nga gituohan.

ALAS dos na. Naghagok na ang kagabhion. Misamot na kabug-at ang akong mga mata. Sakit nasab tan-awon ang akong cellphone tungod sa kahayag. Ako na lang ang nagtikaw-tikaw sa balay.

Tuod man, nigawas na usab pagbalik ang artikulo nga akong nabasa ganina. Kadlawong dako, apan nagsige og kataas ang mga tawo nga nagsige og komento ning maong post. Nakahinumdom ko nga aduna lamang kini 28 ka reactions kaganina, apan karon napuno na kini sa angry nga reaction. Nagkadaghan na usab ang mga comments nga nanggawas sa maong post, apan ang top comment mao gihapon kini:

“Kahibalo mi nga daghan gyong plano ang Pangulo, apan kung kini magpadayon ang iyang pa-usab-usab nga esturya, dako kaayo ning hulga sa atong international relations.”

Ang mga tubag:

“Ulol ka!”

“Bayaran ka!”

“Tuta ng LP”

“You destabilize the government because of your beliefs.”

“Pakyu. Mamatay unta imong Mama kay bogo ka!”

Kining maong mga komento na siguro ang timailhan nga kinahanglan ko na nga matulog. Kinahanglan na nakong ipiyong akong mga mata ug ipahuway akong naglabad nga utok. Sa akong pagmata unya, unsa na sad kaha ang dagway sa social media?